گردآوری : معاونت علمی- دکتر احمدرضایعقوبی

“پروپوفول” بی‌شک یکی از مهم‌ترین داروهای حوزه آنستزیولوژی می‌باشد، که نزدیک به نیم‌قرن سابقه مصرف در عرصه پزشکی دارد و یکی از پرمصرف‌ترین داروهای اتاق عمل و بخش‌های مراقبتهای ویژه می‌باشد. این دارو در سال ۱۹۷۰ از“ فنل” مشتق شد و در سال ۱۹۷۷ توسط Rolly & Kay بر روی بیماران آزمایش شد و در سال ۱۹۸۹ موفق به کسب تاییدیه FDA شد. مکانیزم اثر: این دارو به‌سرعت از سد مغزی عبور میکند و بر کانال کلر اثر می‌کند و سیستم مهاری مغز را فعال می‌کند و این بازدارندگی، در ۴۰ ثانیه سبب فقدان هوشیاری می‌شود که به بیهوشی بیمار منتج می‌شود.

ویژگی‌های مطلوب پوفول

– اثر ضد استفراغ:

این دارو به سبب کاهش ترشح آپومرفین، سبب کاهش استفراغ بعد از عمل می‌شود که یک خصوصیت طلایی برای این دارو محسوب می‌شود.

– کاهش OCP:

از مهم‌ترین خواص این دارو، کاهش فشار داخل چشم ( IOP) است که در مواردی مثل جراحی‌های چشمی با ریسک فشار بالا ( گلوکوم) کاربرد منحصربه‌فرد دارد.

– کاهش ICP:

فشار بالای داخل جمجمه ( ICP) یک معضل بیهوشی و نورو سرجری است که می‌تواند مشکلات شدید وگاهی وخیم، برای بیمار ایجاد کند. پوفول ICP را کاهش می‌دهد و در مواردی می‌تواند گزینه اول بیهوشی باشد.

– اثرات حمایتی مغز:

این دارو ضمن کاهش ICP اثرات ضد ایسکمیک مغزی هم دارد و به سبب کاهش کاتیون‌ها( Ca –Na-K ) و ATP (که بالقوه خاصیت ایجاد صدمات ایسکمیک و درنتیجه تخریب بافت CNS رادارند.) سبب حمایت بافت مغز از تخریب ایسکمیک می‌شود. پروپوفول و فنتانیل همچنین مانع افزایش ICP متعاقب اینتوباسیون می‌شوند.

کاربردهای پروپوفول

– القا و نگهداری بیهوشی: پوفول مهمترین دارویی بود که سبب ترویج بیهوشی داخل وریدی شد و شاید امتیازات ویژه پروپوفول بود، که باعث شد آنستزیولوژیست‌ها کم‌کم به فکر محدودسازی سیستم استنشاقی بیافتند. با پوفول: – بیمار به‌سرعت بی‌هوش می‌شود
– ریکاوری سریع حاصل می‌شود
– عوارض کمتر است
– دوز دریافتی قابل‌محاسبه است
– عمق بیهوشی راحت‌تر تعیین می‌شود – Reverse سریع‌تر انجام می‌شود – و ترخیص بیمار زودتر ممکن خواهد شد.

– آرام‌بخش:

در مواردی لازم است بیمار sedate شود مثلاً در بخش‌های مراقبت‌های ویژه مثل CCU که بیمار نیاز به آرام‌بخشی برای کاهش کار قلب، پیشگیری از اضطراب و … دارد، نظر به‌سرعت آغاز آرام‌بخشی و عوارض کمتر این دارو و همین‌طور برگشت سریع به هوشیاری پوفول گزینه خوبی به شمار می‌رود.

– ضد درد:

این دارو با دوزهای کمتر به‌عنوان مسکن استفاده می‌شود که اغلب با روش‌های خاص مثل: (PCA( =Patient Controlled Analgesia انجام می‌گیرد، در این روش بیمار در هنگام بروز درد با فشار یک دگمه می‌تواند یک حجم خاص آرام‌بخش به خود تزریق کند.

– روش‌های تهاجمی تشخیصی:

در پروسیجر‌های مداخله‌گر مثل: آندوسکوپی، رکتوسکوپی، برونکوسکوپی و… که آرام‌بخشی سریع، کنترل تحرک بیمار، ریکاوری فوری و همین‌طور تعادل بیشتر همودینامیک ( فشارخون و…) در حین پروسه تشخیصی موردنیاز است؛ می‌توان از این دارو استفاده کرد.

– کاربرد در دندانپزشکی:

این دارو امروزه به‌طور وسیعی برای اعمال دندانپزشکی (برای کودکان و در موارد فوبیا ) استفاده می‌شود. – مصرف در MRI و CT-Scan: این دارو برای آرام‌بخشی و کاهش حرکات (خصوصاً برای کودکان) در حین این نوع تصویربرداری به کار می‌رود

– مصرف دارو در روان‌پزشکی:

این دارو در شوک‌درمانی یا ECT برای آرام‌بخشی استفاده می‌شود. ریکاوری سریع بعد از این پروسه درمانی وکاهش حس بد بیمار بعد از شوک‌درمانی از مزایای این دارو می‌باشد.

– درمان تشنج:

این دارو در موارد تشنج طولانی و پایدار کاربرد دارد و در مواردی که به داروهای معمولی پاسخ داده نمی‌شود می‌توان از آن برای کنترل تشنج استفاده کرد.

– درمان تتانوس ( کزاز):

در این بیماری شخص دچار اسپاسم شدید عضلانی می‌شود؛ و درد و به دنبال آن ایسکمی ناشی از آن بسیار مشکل‌ساز است و یکی از داروهای شل کننده که این اسپاسم را کنترل می‌کند پوفول است.

– درمان میگرن:

در بعضی کار آزمایی ها این دارو در درمان و کنترل میگرن موفق بوده است.

– کنترل خارش:

از دوز کم این دارو می‌توان برای کاهش خارش‌های مقاوم به درمان استفاده کرد. پوفول سیگنال‌های خارش را در نخاع بلاک می‌کند ازاین‌رو می‌تواند به‌عنوان یک ضد خارش قوی و مرکزی استفاده شود.

– التیام زخم‌های جلدی:

در تحقیقی که سال ۹۵ در شیراز انجام شد ثابت شد که این دارو روی بهبود زخم‌های مقاوم جلدی به درمان تأثیر خوبی داشته است.

ویژگی‌های طلایی پروپوفول چیست؟

خصوصیاتی که سبب شده این دارو یک انتخاب مناسب و خوب در اتاق عمل و بخش‌های مراقبت ویژه باشد به شرح زیر است:
۱ به‌راحتی و با سرعت برگشت‌پذیر است.
۲ اثر بازدارنده روی سیستم قلب و عروق ندارد.
۳ معمولاً تهوع و استفراغ ایجاد نمی‌کند.
۴ در عضو خاصی مسمومیت نمی‌دهد.
۵ متابولیت سمی ندارد.
۶ نیمه‌عمر توزیع آن کوتاه است.
۷ متابولیسم آن وابسته به کبد و کلیه سالم نیست.
۸ معمولاً واکنش آلرژیک نمی‌دهد.
۹ معمولاً فلبیت ( التهاب رگ ) نمی‌دهد.
۱۰ در مدت طولانی تزریق تجمع در بدن ندارد.
۱۱ قابلیت استفاده در موارد فشار داخل مغز بالا را دارد.
۱۲ قابلیت استفاده در فشار چشم بالا را دارد.